Geneza wojny fińsko-radzieckiej.
Wiele miesięcy przed wybuchem II Wojny Światowej Związek Radziecki chciał zagarnąć dla siebie ważne gospodarczo i strategicznie terytoria. Szczególny niepokój u Józefa Stalina budziło położenie Leningradu tuż nad granicą z Finlandią. Wiosną 1938 roku starano wymusić na rządzie fińskim oddanie ZSRR półwyspu Hanko oraz kilku małych, aczkolwiek strategicznie ważnych wysp między Leningradem a brzegami Finlandii. Panująca do tej pory sytuacja nie pozwalała jednak ZSRR na zdecydowane działania. Jednak wybuch wojny, i znaczne zdobycze uzyskane przez J.Stalina po „Kampanii Wrześniowej" ponownie zaostrzyły apetyty ZSRR. Sowieci liczyli również na pomoc Adolfa Hitlera w polityce roszczeniowej wobec Finlandii. Traktaty zawarte z III Rzeszą pozostawiły ZSRR wolną rękę w krajach bałtyckich z Finlandią włącznie.
Sytuacja w przededniu wojny.
5 października 1939 roku z Kremla do Helsinek wysłano ultimatum z żądaniem natychmiastowego przybycia do Moskwy fińskiego ministra spraw zagranicznych. Finlandia jednak nie dała się ugiąć sowieckiemu szantażowi. Wydelegowała jednak przedstawiciela do Mokwy, który nie miał prawa do podpisywania żadnego dokumentu. Była to dobra gra polityczna. Finowie znajdowali się wtedy w ciężkiej sytuacji politycznej. Nie mogli liczyć na poparcie żadnego państwa skandynawskiego. Szwecja odmówiła nawet statusu neutralności w tym konflikcie, co zamknęło drogę na ewentualny transport przez jej terytorium pomocy dla walczących Finów. Dlatego też Finowie skazani byli jedynie na własne siły w walce z czerwoną zarazą. Mimo to władze fińskie nie myślały ulegnąć żadnemu żądaniu ze strony Związku Radzieckiego. Z czasem jednak, w obliczu wyjątkowo niekorzystnej sytuacji politycznej, podejmowali się drobnych ustępstw, które nadal nie satysfakcjonowały ZSRR. Sowieci żądali, praktycznie rzecz biorąc aneksji Finlandii. Spełnienie tych warunków, pozbawiłoby Finlandię wszystkich urządzeń obronnych. Dla Finów było to nie do przyjęcia. W obliczu takiej sytuacji rokowania fińsko-sowieckie zostały przerwane. Rozpoczęła się więc rozkręcona przez władze ZSRR polityczna i medialna nagonka anty-fińska. Propaganda sowiecka przedstawiała Finlandię jako państwo niebezpieczne, które dąży do agresji na Kraj Rad. Radziecka prasa często wspominała o „fińskim militaryzmie" rzekomo finansowanym przez Wielką Brytanię. Celem tego wyimaginowanego spisku była „eliminacja ojczyzny światowego proletariatu". Ponadto sowiecka prasa nie stroniła od licznych artykułów o rzekomych „strajkach fińskich robotników" burzącym się przeciw wyzyskowi rodzimych „kapitalistów". O takich nastrojach donosił na kremlu fiński komunista Otto Kuusinen. Był on sekretarzem lokalnego Komiternu, który domagał się wprost zbrojnej interwencji ZSRR przeciwko swojej ojczyźnie. Efektem tej propagandy była organizacja licznych wieców w ZSRR, na których agitowano do ukarania rzekomych „fińskich podżegaczy wojennych". Tak oto oprawca, podżegacz i rzeczywisty stręczyciel wojenny zrobił z siebie ofiarę. W efekcie Moskwa 29 listopada 1939 roku zerwała stosunki dyplomatyczne z Finlandią. Wojna radziecko-fińska była już tylko kwestią czasu...
Początek wojny.
Sowieci liczyli, że dzięki potężnej przewadze militarnej i liczebnej szybko zgniotą i pokonają Finlandię. Wiązali z tym ciche nadzieje na utworzenie z nowo zajętego kraju podległej sobie republiki. 30 listopada 1939 roku rozpoczęła się agresja ZSRR przeciwko Finlandii. Wojna rozpoczęła się od zajęcia kilku pomniejszych miejscowości, oraz silnego bombardowania Helsinek. Liczebność i stan wojsk był zdecydowanie korzystniejszy dla Związku Radzieckiego. Finowie posiadali tylko 150 tysięcy żołnierzy zgromadzonych w 9 dywizjach. Dysponowali jedynie 100 samolotami, nieliczną i lekką artylerią, oraz maleńką marynarką. Prawie nie posiadali czołgów. Jedynymi ich egzemplarzami były lekkie czołgi Renault FT-17, oraz lekkie czołgi typu Vickers. Sowieci natomiast wysłali przeciw Finlandii cztery Czerwone Armie: 7 Wsiewołoda Jakowlewa, 8 Iwana Chabarowa, 9 Michaiła Duchanowa i 14 Waleriana Frołowa. Każda ich dywizja posiadała więcej sprzętu niż cała Armia Fińska. Największą z nich była 7 Armia. Pomimo miażdżącej przewagi, Związek Radziecki nie był kompletnie przygotowany na ostrą zimę jaka panuje w Finlandii. Mimo faktu, iż Rosjanie często pokonywali swych wrogów na własnym terytorium dzięki mroźnej zimie, podczas „Wojny Fińskiej", o ironio, sami ponieśli liczne klęski, przez jeszcze surowszą zimę, jaka panowała na terenie ich fińskich przeciwników. W prawdzie Finlandia zmuszona została do kapitulacji, ale zadała poważne straty ZSRR mimo ich zdecydowanej przewagi. Finowie bowiem bez trudu przemierzali zamarznięte i zasypane terytoria swojego kraju. Znacznie im ułatwiało walkę z tak licznym rywalem. Sowieci dysponowali 26 dywizjami skupionymi w 4 armiach. Po zajęciu przez Czerwoną Armię kilku fińskich miejscowości, w jednej z nich powstał szybko nowy, „fiński rząd", pod wodzą wspomnianego Otto Kuusinena, któremu Moskwa od razu udzieliła poparcia. Owy marionetkowy „rząd" szybko zrzekł się na rzecz ZSRR spornych terytoriów.
Przebieg wojny.
Radziecka 7 Armia zaatakowała 5 dywizji fińskich na Przesmyku Karelskim. W kierunku jeziora Ładoga ruszyła z kolei 8 Armia. 9 Armia zaś ruszyła znad radzieckiej Karelii wzdłuż zatoki Botnickiej, zaś 14 Armia uderzyła z kierunku Murmańska na północ. Finowie bez złudzeń co do intencji radzieckich bezzwłocznie przystąpili do heroicznej obrony Ojczyzny. Głównym ośrodkiem fińskiej obrony była Linia Mannerheima znajdująca się na całym paśmie w głąb przesmyku Karelskiego. Komendanturę nad ta linią obejmował Głównodowodzący Wojsk Fińskich marszałek Carl Gustaf Emil von Mannerhieim. Była ona miejscem niezwykle heroicznego oporu przeciw sowieckiej agresji. Zatrzymano tam mimo małych sił kilka dużych radzieckich ofensyw. Broń przeciwpancerna, jaką posiadali Finowie była niezwykle lekka. Nie mogła zatem przebić grubych pancerzy potężnych sowieckich ciężkich czołgów typu KV-1 i KV-2. Stąd często Finowie podkopywali niewielkie wzniesienia, na których pokonujący je czołg wystawiał się do fińskiej artylerii od strony cienkiego pancerza podwozia, gdzie zostawał on przebijany. W ten sposób sowieci ponieśli na tej linii ogromne straty materialne, przy niewielkim fińskim nakładzie. Bohaterska i skuteczna obrona fińska wywołała ogromne wrażenie na świecie. Za brutalny akt agresji przeciw Finlandii, ZSRR został wykluczony z Ligii Narodów. Jednak mimo tego żadnej pomocy Finowie się niedoczekani. Co prawda Francja planowała wysłać drobną ekspedycję z pomocą dla Finlandii, w skład której mieli wchodzić także Polacy z Brygady Podhalańskiej, ale organizowano ją w zbyt powolnym tempie, przez co nie doszła do skutku. Ponadto celem ekspedycji nie była tyle pomoc Finom w walce z ZSRR, co stworzenie na Półwyspie Skandynawskim przyczółka, blokującego Niemcom dostęp do szwedzkich rud. Fińscy Dowódcy byli realistami. Nie oczekiwali więc (w przeciwieństwie do polskich decydentów) na wątpliwą pomoc ze strony zachodu, ale starali się obiektywnie oceniać własne szanse i możliwości. Wiedzieli również, że zimą 1940 roku kolejna wielka ofensywa sowiecka może doprowadzić do ostatecznego pokonania Fińskiej Armii. Szukali więc możliwej drogi do nawiązania ponownych rokowań z Moskwą. Mocno nadszarpnięty jednak prestiż Armii Sowieckiej nie pozwolił J.Stalinowi na wycofanie się z wojennej burzy. Dlatego też 1 lutego 1940 roku podjęto na Kremlu decyzję o kolejnej wielkiej ofensywie. Finowie zmuszeni przez to zostali do wycofania się na ostatnią linię obrony w Przesmyku Karelskim pomiędzy miastem Viipuri a jeziorem Ładoga. Armia fińska była już kompletnie zdziesiątkowana. Z braku mężczyzn do zadań wojskowych formowano także ochotnicze oddziały kobiece. Mimo beznadziei kolejna ofensywa Wojsk Radzieckich skończyła się kompromitacją. Jednak Finlandia nie była w stanie przetrzymać następnej fali ofensyw sowieckich. Z fińskiego punktu widzenia koniecznie stało się doprowadzenie do kompromisu z Moskwą. Rokowania były konieczne tym bardziej, że Szwecja ponownie odmówiła zgody na tranzyt z zagranicy wsparcia dla Finów.
Koniec wojny.
Osłabiona wojną Finlandia zdecydowała się przyjąć jako podstawę do rokowań twarde i wygórowane żądania ZSRR. 8 marca 1940 roku udała się do Moskwy delegacja fińska na czele z premierem Risto Ryti. Podpisany „pokój moskiewski" oznaczał dla Finlandii utratę 10% jej terytorium, wraz z miastem Viipuri, które mimo wielu sowieckich ataków dalej pozostało niezdobyte. Traktat ten pozbawiał także Finlandię wielu systemów obronnych i umocnień. Niepokonana armia musiała opuścić swoje pozycje. 11 marca 1940 roku podpisano zawieszenie broni. Finlandia straciła 25 tysięcy żołnierzy z ponad 250 tysięcy zawiązanych bezpośrednią walką. Mieli 45 tysięcy rannych. Związek Radziecki natomiast z 1 miliona 200 tysięcy żołnierzy stracił 48 tysięcy oraz miał 158 tysięcy rannych. Sowieci w ogólnym toku wojny zmobilizowali 1500 czołgów i 3000 samolotów. Finowie wymusili wprowadzanie na pole walki nowych technologii (nowa wersja czołgu KV), co i tak nie bardzo pomogło sowietom. Straty Armii Czerwonej mogą być jednak znacznie zaniżone z braku obiektywnej relacji niepodległej sowieckiej propagandzie.
Wojna zimowa w Finlandii 1939-1940.
Kalendarium działań wojennych na froncie fińsko-radzieckim.
- 30 listopada 1939. Agresja ZSRR przeciw Finlandii.
- 5 grudnia 1939. Sowiecki zmasowany atak na Linię Mannerheima. Finowie przez zaskoczenie zdobywają sowieckie czołgi i odcinają drogę piechocie. Ofensywa zostaje zatrzymana.
- 8 grudnia 1939. Finowie powstrzymują natarcie pod Kuhmo.
- 9 grudnia 1939. Finowie powstrzymują natarcie pod Suomussalmi.
- 15 grudnia 1939. Szturm sowiecki na północno-wschodnią część Linii Mannerheima zostaje zatrzymany.
- 17-22 grudnia 1939. Rosjanie nacierają znad Summy. Penetrujące odcinek fiński czołgi zostają zniszczone. 122 dywizja zostaje odcięta od Armii Czerwonej w pobliżu Morza Białego.
- 23 grudnia 1939. Natarcie fińskie w Przesmyku Karelskim zostaje zatrzymane przez sowietów.
- 25-27 grudnia 1939. Ponowne nieudane sowieckie natarcie na Linię Mannerheima. Rozpoczyna to serię fińskich sukcesów nad 8 i 9 Armią.
- 27-28 grudnia 1939. Finowie rozbijają 163 dywizję sowiecką. Nie dociera pomoc 44 dywizji sowieckiej. 2 stycznia 1940 zostaje odcięta od Armii Czerwonej, zaś 6 stycznia 1940 rozbita na małe grupki.
- 7 stycznia 1940. Dowództwo nad siłami sowieckimi na Przesmyku Karelskim obejmuje generał Siemion Timoszenko. Finowie w tym czasie wzmacniają Linię Mannerheima. Rosjanie umacniają na to konto artylerię i jednostki pancerne. Zostaje wprowadzona przez sowietów nowsza wersja ciężkiego czołgu typu KV. W tym czasie Finowie nadszarpują 18 i 168 dywizję sowiecką.
- 15 stycznia 1940. Bombardowanie pozycji fińskich w odcinku Summy.
- 28 stycznia 1940. 9 dywizja fińska pokonuje 54 dywizję Armii Czerwonej pod Kuhmo. Rusza z odsieczą 23 dywizja rosyjska (w skład której wchodzą jednostki narciarzy), która zostaje zatrzymana, zaś w przełomie 10-13 lutego 1940 rozbita.
- 1-8 luty 1940. Rosjanie nacierają znad rejonu Summy. Odcinek fiński w tej części zostaje ostrzelany i bombardowany. Rusza tam 7 i (nowo zmobilizowana) 13 Armia. Posyłają 4 dywizje czołgów przeciw Finom. 3 dywizja fińska przejmuje ciężar wojny. Finowie są wyczerpani i brakuje im amunicji.
- 11 luty 1940. Przebicie rosyjskie na Linii Mannerheima w okolicach Sumy.
- 12 luty 1940. Kontruderzenie 5 dywizji fińskiej wypiera wojska sowieckie znad Summy.
- 14 luty 1940. Rząd brytyjski zgłasza niedobór ochotników do walki w Finlandii. Finowie otrzymują informację o braku pomocy z zachodu.
- 15 luty 1940. Uderzenie sowieckie zmusza Finów do wycofania się z Linii Mannerheima na drugą linię obronną.
- 18 luty 1940. Przełamanie linii obrony fińskiej.
- 22 luty 1940. Sowieci z wolna zajmują wyspy w Zatoce Fińskiej. Finowie ewakuują Koivisto po wysadzeniu baterii.
- 26 luty 1940. Wycofanie się Finów na ostatnie linie obrony.
- 2 marca 1940. Rosjanie nacierają na pozycje obrony fińskiej. W rejonie Vuosalmi nacierają na Finów siły z sowieckiej 13 Armii. Wojska fińskie bronią się resztkami swoich sił.
- 11 marca 1940. Zawieszenie broni.
Na podstawie Kronik II Wojny Światowej, książek i opracowań, całość przygotował: Piotr Marek
