Operacja „Weserübung” – Kampania norweska 1940

Geneza niemieckiej wojny w Skandynawii.

         Po zajęciu Polski Adolf Hitler planował natychmiastowe zaatakowanie Francji. Pokonując kraj posiadający jedną z najmocniejszych Armii na świecie, poczuł możliwość podbicia nawet potężnych imperiów kolonialnych. Wykorzystywał przy tym niemieckie pragnienie rewanżu za upokorzenie po przegranej wojnie. Jednak Elita Wojskowa III Rzeszy, widząc jawną głupotę tego planu, z trudem namówiła führera do zaniechania go. Przygotowanie kraju do nowych kampanii wymagało czasu na rozplanowanie posunięć taktycznych oraz rozbudowę armii. To z resztą od wieków praktykowana procedura pośród wojskowych na całym świecie. Realizacja tego wymagała potężnego zaplecza gospodarczego, surowcowego, żywieniowego, przeszkolonej kadry wojskowej oraz korzystnego układu geograficznego. W tym celu Niemcy zaplanowali atak na Danię i Norwegię. Zajęcie Danii było warunkiem koniecznym do zdobycia Norwegii, która była głównym celem tego militarnego przedsięwzięcia. Dania była po prostu linią tranzytową pomiędzy Niemcami a Norwegią. Z kolei zajęcie Norwegii gwarantowało pozyskanie dogodnych baz operacyjnych do działań morskich i powietrznych przeciwko Wielkiej Brytanii i zapewnienie niemieckiemu przemysłowi wojennemu dostaw szwedzkich rud żelaza sprowadzanych przez norweski port w Narwiku. Ponadto podporządkowanie sobie tych terenów gwarantowało Niemcom większe bezpieczeństwo dla prowadzenia walk na zachodzie Europy. Wyeliminowało to potencjalnych „skandynawskich sojuszników” Francji, Belgii i Holandii, mogących zmusić Niemcy do walki na nowym froncie.

Sytuacja w przededniu wojny.

         Po niemieckiej agresji na Polskę, Francja i Wielka Brytania wypowiedziały  wojnę III Rzeszy 3 września 1939 roku, jednak nie udzieliły swojemu zaatakowanemu sojusznikowi żadnego wsparcia. Trwała więc wtedy tzw. Dziwna Wojna, którą Niemcy określali mianem Sitzkriegu (wojny na siedząco). W ten sposób Polska, nie pierwszy raz z resztą, została zdradzona przez zachód. Powtórzy się to także podczas konferencji pokojowych w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. We wrześniu 1939 roku sytuacja militarna była dla aliantów bardzo korzystna. Armia III Rzeszy niemal w całości związana była walkami na terenie Polski. Natychmiastowe podjęcie walki przez kraje zachodnie doprowadziłoby w takim wypadku do zajęcia terytorium Niemiec.  Takie posunięcie mogłoby zakończyć ledwo rozpoczętą wojnę. Zapobiegłoby to śmierci dziesiątek milionów ludzi, którzy zginęły w wyniku działań wojennych oraz represji politycznych, w kolejnych latach wojny. Dodatkowo oczywistą kwestią po zwycięstwie Niemiec w Polsce, było zaatakowanie krajów Europy Zachodniej w celu dokonania rewanżu za poprzedni konflikt. Jednak zachodni decydenci zachowywali się tak, jakby zależało im na rozwoju nowego ogólnoświatowego konfliktu zbrojnego. Dopiero perspektywa utraty swojej pozycji zmusiła państwa zachodnie na przerwanie biernej postawy. Stało się to właśnie po niemieckiej agresji przeciwko państwom skandynawskim.  

Początek wojny.

         Niemiecki atak na Danię i Norwegię, rozpoczęty 9 kwietnia 1940 roku, odbył się pod kryptonimem „Operacja Weserübung”. Sukcesy niemieckie były skutkiem nie tylko zaskoczenia, ale także pierwszy raz użytych na tak wielką skalę działań sabotażowo-dywersyjnych zamieszkujących Norwegię sympatyków narodowego-socjalizmu (w tym też i norweskich Niemców), tworzących tzw. „piątą kolumnę”. Hitlerowcy wykorzystali tutaj doświadczenia radzieckie nabyte podczas kontaktów międzysojuszniczych. Sowieci każde swoje akcje zagraniczne wspierali działaniami dywersyjnymi miejscowych organizacji komunistycznych.

Przebieg wojny.

         9 kwietnia 1940 roku 31 korpus generała Leonharda Kaupischa ląduje na terenie Danii. Kopenhaga zostaje zajęta w 12 godzin. Kraj pada w ciągu jednego dnia. Przeciwko Norwegii Niemcy wystawili 21 Korpus Armijny. Składał się on z 5 dywizji Piechoty (69, 163, 181, 196 i 214), 2 (niepełnej) oraz 3 Dywizji Górskiej, oraz 40 Batalionu Pancernego. Na czele tego korpusu stanął twórca „Operacji Weserübung” generał Nikolaus von Falkenhorst-Jastrzembski^*. Z kolei wojskami norweskimi w pierwszym etapie wojny dowodził generał Kristian Laake. Po jego dymisji urząd „Głównodowodzącego Sił Norweskich” objął generał Otto Ruge. Walki w Norwegii, dzięki wsparciu oddziałów ekspedycyjnych z Francji, Wielkiej Brytanii i Polski, wydłużyły się do połowy czerwca. Oddziały sojusznicze odniosły jedyny znaczący sukces podczas obrony Narwiku. Szczególną uwagę należy zwrócić na Polską Samodzielną Brygadę Strzelców Podhalańskich pod dowództwem generała Zygmunta Szyszko-Bohusza, która wyjątkowo zasłużyła się w tej bitwie. W bitwie o Narwik zasłużyły się również oddziały Francuskiej Legii Cudzoziemskiej. W trakcie walk podczas „Kampanii Norweskiej” użyte były w walce okręty Polskiej Marynarki Wojennej. Szczególną sławą okryły się „ORP Orzeł” (chodzą słuchy o tym, że Brytyjczycy stali za jego zatopieniem, podobnie jak za śmiercią gen. Władysława Sikorskiego), „ORP Burza”, „ORP Błyskawica” i „ORP Grom”, choć ten ostatni został zatopiony przez niemiecką bombę. Z kolei Kriegsmarine, pod dowództwem Admirała Wielkiego Ericha Raedera, oficjalnie wystawiła: 3 pancerniki („Lützow”, „Scharnhorst” i „Gneisenau”); 2 ciężkie krążowniki („Admiral Hipper” i „Blücher”); 4 lekkie krążowniki („Köln”, „Königsberg”, „Karlsruhe” i „Emden”); 14 niszczycieli; 8 torpedowców; 19 kutrów torpedowych; 7 kutrów trałowych; 4 trałowce i kilka innych okrętów wspierających. To właśnie głównym rejonem walk o Norwegię stało się morze. Marynarki wojenne obu stron konfliktu, wspierając działania sił lądowych i powietrznych, w dużej mierze przyczyniły się do takich, a nie innych rezultatów poszczególnych starć. Były pomocne w ostrzeliwaniu pozycji nieprzyjacielskich, zgrupowanych podczas tej kampanii, głównie w miastach portowych. Wyjątkiem były oczywiście mniej liczne walki śródlądowe. Po niemieckiej stronie aktywną rolę odgrywali również spadochroniarze. Dzięki ich akcjom odnieśli wiele znaczących sukcesów.

Koniec wojny.

         Po kapitulacji Norwegii 10 czerwca 1940 roku został ustanowiony w Norwegii kolaboracyjny rząd realizujący polityczne wytyczne III Rzeszy. Premierem tego rządu został znany norweski faszysta Vidkun Quisling. Nazwisko jego stanie się symbolem dla wszystkich europejskich rządów kolaborujących podczas II Wojny Światowej z III Rzeszą. Brak zdecydowania w działaniu ze strony Brytyjczyków i Francuzów przyczynił się do upadku Norwegii. Niemcy po zajęciu tego kraju osiągnęli swoje zamierzone cele. W Norwegii Niemcy zbudowali liczne bazy dla swoich okrętów i samolotów. Zwycięstwo w kampanii dało im możliwość dopracowania się systemu walki przeciw Wielkiej Brytanii ze zgranym współdziałaniem Luftwaffe i Kriegsmarine, nękając brytyjskie wybrzeża, w szczególności bazę w Scapa Flow na Orkadach. Straty niemieckie wyniosły prawie 5296 ludzi, zaś straty aliantów to prawie 4400. Straty polskiego korpusu podhalańskiego to 100 zabitych i 200 rannych. Ponadto obie strony konfliktu straciły wiele znaczących okrętów wojennych. Niemcy stracili 3 krążowniki, 10 niszczycieli, 1 torpedowiec oraz 8 U-Bottów. Straty niemieckiego lotnictwa to 242 maszyny. Alianci natomiast stracili 1 lotniskowiec, 2 krążowniki, 8 niszczycieli i 6 łodzi podwodnych. Straty lotnictwa sprzymierzonych to 50 samolotów.

Kampania Niemiecka w Danii i Norwegii 1940. 

Kalendarium działań wojennych podczas „Kampanii Norweskiej”.

• 9 kwietnia 1940. Agresja Niemiec przeciwko Danii i Norwegii. Niemiecki 31 korpus gen. Leonharda Kaupischa ląduje w Danii. Kraj kapituluje w ciągu jednego dnia. Kopenhaga pada po 12 godzinach. Norwegię z różnych stron (w tym przy użyciu spadochroniarzy) atakuje 21 Korpus Armijny gen. Nikolausa von Falkenhorsta.
• 10 kwietnia 1940. Pierwsza bitwa o Narwik. W jej wyniku Niemcy zdobywają miasto i umacniają się tam. Podczas bitwy lotnictwo sprzymierzonych i ich okręty podwodne zatapiają Niemcom krążownik „Königsberg” i uszkadzają pancernik „Lützow”. Na fiordach Narwiku Niemcy i sprzymierzeni tracą po 2 niszczyciele. Rząd Norwegii i rodzina królewska opuszczają Oslo. Niemcy poza Narwikiem zajmują: Bergen, Trondheim, Oslo, Arendal, Stavanger, Egersund i wiele innych ważnych miast.
• 11 kwietnia 1940. Ze stanowiska „Głównodowodzącego Sił Norweskich” ustępuje gen. Kristian Laake. Po jego dymisji urząd obejmuje gen. Otto Ruge.
• 13 kwietnia 1940. Druga bitwa o Narwik. Niemcy tracą 8 niszczycieli. Samolot sprzymierzonych zatapia U-Botta. Zasługę w bitwie odnotowuje Okręt Liniowy (Pancernik) „Warspite”.
• 14-18 kwietnia 1940. Trwają lądowania sił alianckich.
• 17 kwietnia 1940. Brytyjczycy lądują w Andalsnes formując tam swoje pozycje. Podobne lądowania odbywają się z innych odcinkach frontu. Trwają ciężkie walki, bombardowania i ostrzały artyleryjskie na zgrupowania alianckie.
• 19 kwietnia 1940. 146 Brygada Brytyjska zostaje wyparta przez Niemców z Namsos do Steinkier.
• 20 kwietnia 1940. Namsos zostaje ciężko zbombardowane. Niemcy zbliżają się w kierunku pozycji Norwegów w Lillehammer.
• 22-24 kwietnia 1940. Brytyjska 148 Brygada zostaje zaatakowana przez Niemców w pobliżu Lillehammer.
• 23 kwietnia 1940. Lądowanie Brytyjczyków w pobliżu Molde i Andalsnes.
• 24 kwietnia 1940. Siły niemieckie docierają do Rendal. Trwa bombardowanie Narwiku. Jego zamiarem jest kapitulacja niemieckiego garnizonu.
• 25 kwietnia 1940. Norwegowie bez skutku atakują Narwik.
• 27 kwietnia 1940. Ewakuacja Brytyjczyków z Namsos i Andalsnes. Andalsnes zostaje zbombardowane.
• 1 maja 1940. Oficjalny koniec brytyjskich ewakuacji z pozycji. Utrata przez nich większości sprzętu.
• 2 maja 1940. Niemcy docierają do Andalsnes. Ostatni alianci opuszczają Namsos.
• 8 maja 1940.  W Harstad ląduje Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza z zamiarem wsparcia sił alianckich w Narwiku.
• 13 maja 1940. Francuskie natarcie na Narwik kończy się zdobyciem miasta. Niemiecki dowódca garnizonu w Narwiku gen. Eduard Dietl zmuszony jest do odwrotu w kierunku granic Norwegii ze Szwecją.
• 14 maja 1940. Zatopienie konwoju z częścią brygady Gwardii Królewskiej^**.
• 31 maja 1940. Front powoli załamuje się. Następuje ewakuacja aliantów z Bodo. W tym momencie możliwości militarne aliantów słabną.
• 4-8 czerwca 1940. Ewakuacja aliantów z rejonu Narwiku. Podhalańczycy osłaniają ładowanie ewakuacji i opuszczają Norwegię jako jedni z ostatnich.
• 10 czerwca 1940. Kapitulacja aliantów i zwycięstwo Niemców.

^*Generał Nikolaus von Falkenhorst był polskiej narodowości. Z domu nazywał się Jastrzembski. Urodził się w zaborze pruskim, co zmusiło go do robienia kariery w niemieckiej armii. Przez pewien czas ukrywał swoje „polskie nazwisko”, do czasu gdy umocnił swoją pozycję dzięki ogromnemu talentowi wojskowemu. Był niewątpliwie w swej dziedzinie geniuszem, i nic nie stoi na przeszkodzie w „polskim przyznawaniu się do tego generała” tym bardziej, że nie był żadnym „zbrodniarzem wojennym”. Skoro Niemcom wolno przyznawać się do Mikołaja Kopernika, to Polakom wolno przyznawać się do Nikolausa von Falkenhorsta-Jastrzembskiego.

^**Prosiłbym znawców tematu o szczegóły na temat tej informacji. Informacja pochodzi z Kronik II Wojny Światowej.

Na podstawie Kronik II Wojny Światowej, książek i opracowań całość przygotował: Piotr Marek